El-Alusi’nin El-Cavabü’l Fesih Adlı Eseri ve Bu Eserinde El- Kindi’nin Mesih ile İlgili (Mucize- Mesihin Mucizeleri, Hristiyanlık Amentüsü, Teslis ve Teslisin Uknumları) Görüşlerine Yönelttiği Eleştiriler
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17781870Anahtar Kelimeler:
Nû‘mân el-Alûsî, Abdülmesîh b. İshak el-Kindî, el-Cevâbü’l-Fesîh, Mucize, Mesih, Amentü, Teslis, Uknûmlar, İslâm–Hristiyan Polemiği, Kelâm.Özet
Bu makale, 19. yüzyıl Bağdat ilim çevresinin önde gelen isimlerinden Nû‘mân el-Alûsî’nin el-Cevâbü’l-Fesîh adlı reddiyesinde, Hâşimî–Kindî yazışmalarına nisbet edilen metinde Abdülmesîh b. İshak el-Kindî’nin Mesih merkezli teolojik iddialarına (mucize–Mesih’in mucizeleri, Hristiyanlık amentüsü, teslis ve uknûmlar) yönelttiği eleştirileri çözümlemektedir. Çalışma; (i) erken dönem İslâm–Hristiyan polemik geleneğinin kavramsal mirasını, (ii) el-Alûsî’nin yaşadığı 19. yüzyılın entelektüel-sosyokültürel bağlamını ve (iii) metinler arası tartışmanın kelâmî mantığını birlikte dikkate alan tarihsel-yorumsal bir yaklaşımı benimsemektedir. Birincil kaynakların metin merkezli ve karşılaştırmalı okuması yoluyla, el-Alûsî’nin tevhid ilkesini normatif eksen kılarak mucize, ulûhiyet ve vahiy tasavvurlarını yeniden çerçevelediği; teslis ve uknûm kavramlaştırmalarındaki kavramsal belirsizlikleri ise hem aklî delillendirme (tenâkuz, taaddüd-i kudemâ, cevher-araz ayrımları) hem de naklî atıf ve te’vil stratejileriyle eleştiriye tâbi tuttuğu gösterilmektedir. Bulgular, el-Alûsî’nin Mesih’in mucizelerini ulûhiyetin ontolojik kanıtı değil, “bi-iznillâh” kevnî âdetin ihlâli olarak nübüvvet tasdiki bağlamında konumlandırdığını; Hristiyanlık amentüsüne ilişkin imân esaslarının (enkarnasyon, kefâret, ilâhî oğulluk) ise ilâhî basitlik ve tevhid ilkesiyle telif edilemez bulunduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca el-Alûsî’nin dilsel-retorik çözümlemeleri (mecaz–hakikat ayrımı, lafzî müştereklikler, metin içi tenasüp) polemik metninin argümantatif örgüsünü güçlendirmekte ve İslâmî kelâm geleneğinin akıl-nakil dengesini Hristiyan teolojisine karşı sistematik bir savunma çerçevesine taşımaktadır.
Referanslar
Âlusî, Numan b. Mahmud, el-Cevâbü’l-Fesîh limâ leffeḳahû ʿAbdülmesîḥ, thk. Ahmed Hicazî es-Sekka, Kahire: Dârü’l-Beyân el-Arabî, 1987, c.1, s. 16-17.
Arıcan, Musa Kazım, “Ulûhiyet Anlayışları”, Din Felsefesi El Kitabı, Ankara: Grafiker, 2014, s. 60.
Arslan, Hulusi, “Kadı Abdülcebbar’ın Hıristiyan İlahiyatına Yönelttiği Teolojik Eleştiriler”, KADER Kelam Araştırmaları Dergisi, 8/1 (2010), ss. 12–44.
Aydın, Fuat, “Ortadoğu Ülkelerinin Dinsel Yapısı”, Ortadoğu Yıllığı (2011), İstanbul: Açılım Kitabevi, 2012, ss. 526–527.
Aydın, Mehmet, Müslümanların Hristiyanlara Karşı Yazmış Olduğu Reddiyeler ve Tartışma Konuları, 1979.
Baş, Bilal, “Monoteist Bir Hıristiyanlık Yorumu: Ariusçuluk Mezhebi”, Divan İlmî Araştırmalar, 2:5/9 (2000).
Bîrûnî, el-Âsâru’l-bâkiye ʿani’l-kurûni’l-hâliye, nşr. Eduard Sachau, Leipzig: Otto Harrassowitz, 1923, s. 205.
Burcu Kurt, “Dünden Bugüne Şattü’l-Arap Sorunu”, Akademik Orta Doğu Dergisi, 1/2 (2007), ss. 137–155.
Burman, Thomas E., “The Influence of the Apology of al-Kindî and Contrarietas Alfolica on Ramon Lull’s Late Religious Polemics (1305–1313)”, Medieval Studies, LIII (1991), ss. 198–199.
Classen, Albrecht, “Petrus Alfonsi and His Medieval Readers”, 1995, ss. 373–375.
Commins, David, The Wahhabi Mission and Saudia Arabia, Londra: I.B. Tauris, 2006, ss. 58–61.
Çoban, Bekir Zakir, “Bir Eleştiri Türü Olarak İslam Geleneğinde Hıristiyanlara Karşı Yazılan Reddiyeler”, The Criticism Culture and Morality of Tolerance in Islamic Thought (International Symposium), 2019, s. 332.
Çubukçu, İbrahim Agâh, “Hıristiyanlıkta Teslis Problemi”, AÜİİF Dergisi, c. II, s. 1 (1953).
Dağdeviren, Alican, “Şihabuddin Mahmud el-Âlusî: Hayatı, Eserleri ve Rûhu’l-Meânî”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD), 3/3 (2001), ss. 359–390.
Düzgün, Şaban Ali, “Oriental Studies and Conception of Islam During the Crusade Period”, International Symposium, s. 164.
Guillaume, Alfred, “Theodore Abu Qurra as Apologist”, The Moslem World, XV (1925), s. 47; “The Discussion of A Christian and A Saracen by John of Damascus”, The Moslem World, XXV (1935), ss. 272–273.
Gündüz, Şinasi, Hristiyanlık, İstanbul: İSAM Yayınları, 2015, ss. 20–22.
Kaya, Mahmut, “Ya‘kûb b. İshâk el-Kindî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 26, ss. 41–58.
Kramer, Samuel Noah, Tarih Sümer’de Başlar, İstanbul: Kabalcı, 1998, ss. 85, 331.
Ringgren, Helmer, “Mesihçilik”, Mesih’i Beklerken, İstanbul: Rağbet, 2003, s. 46.
Sarıkçıoğlu, Ekrem, Din Fenomenolojisi, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2011, ss. 205, 271, 343.
Sinanoğlu, Mustafa, “Reddiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2023, c. 34, ss. 516–522.
Smart, Ninian, “Kurtuluş Öğretisi”, Mesih’i Beklerken, çev. Fuat Aydın, İstanbul: Rağbet, 2003, ss. 134–135.
Thomas, David, Anti-Christian Polemic in Early Islam: Abū ʿĪsā al-Warrāq’s “Against the Trinity”, Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
Van Koningsveld, Pieter Sjoerd, “The Apology of al-Kindî”, Religious Polemics in Context, Leiden–Boston: Brill, 2005, ss. 69–92.
William Muir, “Art. I.—The Apology of Al Kindy. An Essay on its Age and Authorship”, Journal of the Royal Asiatic Society, 14/1 (1882), ss. 1–18.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Kindî, Abdülmesih b. İshak”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 26, Ankara 2002, ss. 38–39.
Yılmaz, Mustafa Selim, “Ahit Geleneğindeki Mesih Kavramına Genel Bir Bakış”, Journal of Islamic Research, 27 (2016), s. 312.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Uluslararası Sosyoloji ve Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 