İslam İktisat Düşüncesi Tarihi Bağlamında Schumpeter'in Büyük Boşluk Tezi'nin Kritiği
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17986071Anahtar Kelimeler:
Büyük Boşluk, İslam Düşüncesi, İslam İktisadı, İslam'ın Altın ÇağıÖzet
Schumpeter, ölümünden sonra yayımlanan “İktisadi Analiz Tarihi” adlı kült eserinde, iktisadi analizi Antik Yunanla başlatmakta ve 774 ila 1274 yılları arasındaki 500 yıllık dönemi “Büyük Boşluk” olarak tanımlamaktadır. Avrupa-merkezci ve tek yanlı bir bakış açısıyla ortaya konulmuş olan tez, tarihi gerçeklerle örtüşmemektedir. Zira Schumpeter’in “büyük boşluk” olarak tanımladığı dönem, Batı dünyası için karanlık, lakin İslam dünyası için aydınlık bir döneme tekabül etmektedir. Bu dönem, Avrupa’nın karanlık Orta Çağını, İslam dünyasının ise aydınlık “Altın Çağı”nı yaşadığı dönemdir. Batı dünyasında Orta Çağda önemli bir gelişme kaydedilmezken, İslam dünyası peşi sıra ilmi gelişmelere tanık olmuştur. Sadece iktisadi alanda değil, iktisat dışında akla gelebilecek tüm ilim dallarında önemli eserler ortaya konulmuştur. Matematik, astronomi, tıp, kimya ve felsefe gibi alanlarda bilim dünyasına yön veren çok önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bu dönemde İslam dünyasında Farabi, İbn Sina, Gazali, İbn Rüşd, er-Razi ve İbn Heysem gibi her biri bir dev olan ve ilmiyle Batı dünyası dâhil tüm dünyayı yüzyıllar boyunca aydınlatan isimler yetişmiştir. Newton başta olmak üzere Batılı pek çok bilim insanı, düşünür ve yazar, Müslüman âlimlerin görüş ve tezlerinden istifade etmiştir. İslam iktisadı modern döneme kadar sistematik olarak ayrı bir bilim dalı şeklinde tezahür etmemekle birlikte, bu dönmede iktisadi konular ve kavramalar İslami kaynaklarda yoğun bir şekilde ele alınıp işlenmiştir. Gerek İslam’ın kutsal kitabı Kur’an’ı Kerim’de, gerekse Hz. Peygamberin hadislerinde İslam iktisat teorisinin ana ilkeleri, kuralları ve sınırları net bir şekilde ortaya konulmuş, İslam’ın taşıyıcı ve yorumlayıcı metinleri olan fıkıh, fıkıh usulü, kelam ve tasavvuf kaynaklarında ise iktisadi konular ana ilkeler çerçevesinde ele alınıp detaylandırılmıştır. Dolayısıyla Schumpeter’in “Büyük Boşluk” tezi hastalıklı Avrupa-merkezci bakış açısının ve Batının, İslam dünyasına, İslami kavramlara ve Müslüman âlimlere karşı geleneksel ve ön yargılı tavrının bir ürünü ve sonucudur.
Referanslar
Altundere-Doğan, M. B. (2021). Ebû Yusuf. M. Bulut (Dü.) içinde, İslâm İktisadî Düşünce Tarihi 1 (s. 63-91). İstanbul: İZÜ Yayınları.
Aydın, C. (1992). Ca‘fer b. Ali ed-Dımaşkī. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 6, s. 546-547). içinde Ankara: TDV Yayınları.
Aydoğuş, O., & arkadaşları. (2009, Mart). Kriz Teorileri: Kondratieff, Schumpeter ve Wallerstein. Ege University Working Papers in Economics 2009.
Bocutoğlu, E. (2015). İbn-İ Haldun ve Adam Smith’İn İşbölümü Konusundaki Görüşleri Üzerine Bir Değerlendirme. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 4(8).
Çiçek, H. (2020). Ortaçağ'ın Doğu'u ve Batı'sı. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
Demir, Ö. (1995). Joseph A. Schumpeter : Hayatı,Eserler ve Katkıları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50(1).
Dünyâ, Ş. A. (2021). Cafer Ed-Dimaşkî. M. Bulut (Dü.) içinde, İslâm İktisadî Düşünce Tarihi 1 (s. 443-462). İstanbul: İZÜ Yayinlari.
el-Ashker, A., & Wilson, R. (2019). İslam İktisadının Kısa Tarihi. İstanbul : İktisat Yayınlan.
Elgar Blog. (2014, Aralık). Schumpeterian ‘Great Gap’ Thesis Revisited – by Abdul Azim Islahi. Haziran 17, 2022 tarihinde https://elgar.blog/: https://elgar.blog/2014/12/19/schumpeterian-great-gap-thesis-revisited-by-abdul-azim-
islahi/#:~:text=Joseph%20Schumpeter%20famously%20claimed%20that,years%20within%20the%20Islamic%20world. adresinden alındı
Evkuran, M. (2003). Ortaçağ Paradigması ve Siyasal Düşüncenin Evrimi. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(4).
Ghazanfar, S. (2003). Medıeval Islamıc Economıc Thought. London: British Library.
Goody, J. (2007). Tarih Hırsızlığı. (G. Ç. Güven, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Gordon, S. (2013). Sosyal Bilimler Tarihi ve Felsefesi. İstanbul: Küre Yayınları.
Görgülü, H. A. (2010). İmam Muhammed eş-Şeybanî’nin “Kitabu’l-Kesb”i ve Kazanç Hakkındaki Görüşleri. İslam Hukuku Araştırmaları Degisi-İslam İktisadı Özel Sayısı(16).
Hİtti, K. P. (1989). Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi (Cilt 1). (S. Tuğ, Çev.) İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Hodgson, G. M. (1993). İslam'In Serüveni (Cilt 2). İstanbul: İz Yayıncılık.
Hunt, E. (2005). İktisadi Düşünce Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi.
Islahi, A. A. (2021). İbn Kayyim el-Cevziyye. M. Bulut (Dü.) içinde, İslâm İktisadî Düşünce Tarihi 2 (s. 559-579). İstanbul: İZÜ Yayınları.
Kallek, C. (2002). Kitabü'l-Harac. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 26, s. 101-104). içinde Ankara: TDV Yayınları.
Kudat, A. (2021). Abdurrahman İbnü’l-Cevzi. M. Bulut (Dü.) içinde, İslâm İktisadî Düşünce Tarihi 1 (s. 463-486). İstanbul: İZÜ Yayınları.
Kumandaveren, M. (2020). Batı Düşüncesinin Serüveni. Haziran 18, 2022 tarihinde medeniyetyolculugu.com: https://medeniyetyolculugu.com/ adresinden alındı
Kumandaveren, M. (2021). Günümüzde Bölgesel Kalkınmada Alternatıf Bır Model Olarak Neo-Haldunculuk. Siirt.
Kumaş, M. S. (2019). İslam İktisat Düşüncesinin Gelişim Sürecinde Fıkıh İlminin Yeri. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(22).
Küçükkalay, A. M. (2021). Birunî. M. Bulut (Dü.) içinde, İslam İktisadi Düşünce Tarihi 1 (s. 337--391). İstanbul: İZÜ Yayınları.
Le Goff, J. (2017). Avrupa'nın Doğuşu. (M. T. Binder, Çev.) İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Levent, A. (2019). İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı. İ. İ. Vakfı içinde, İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı (Cilt II). İstanbul: Ensar Neşriyat Tic. A.Ş.
McNeill, W. H. (2002). Dünya Tarihi. (A. Şenel, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
McNeill, W. H. (2008). Avrupa Tarihinin Oluşumu. (Y. Kaplan, Çev.) İstanbul: Külliyat Yayınları.
Meriç, C. (1999). Sosyoloji Notları ve Konferanslar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Meriç, C. (2005). Bu Ülke. İstanbul: İletişim Yayınlan.
Meriç, C. (2009). Kırk Ambar-Lehçe-t-ül Hakayık (Cilt 2). İstanbul: İletişim Yayınları.
Orman, S. (1999). Başlangıcından Osmanlı’ya İktisadî Düşünce Tarihinin İslâmî Kaynakları. Divan İlmi Araştırmalar Dergisi(1).
Orman, S. (2018). Kadim ile Modern Arasında İktisat-Ahlâk ve Eğitim: Bir Değerlendirme. IV. Ahlâk Şûrası - Hatay. Ankara.
Orman, S. (2021). Gazâlî. M. Bulut (Dü.) içinde, İslâm İktisadî Düşünce Tarihi 1 (s. 421-442). İstanbul: İZÜ Yayinlari.
Özdemir, M. (2019). Avrupa-Merkezcilik ve Tarihyazımı Sorununun Bilimsel ve Kültürel Bilgiye Etkisi. Universal Journal of History and Culture, 1(1).
Özden, H. Ö. (2019). Prof. Dr. Fuat Sezgin ve Geçmişten Geleceğe Türk-İslam Bilimine Katkıları. Bilimname.
Rama, A. (2017). Schumpeterıan ‘Great Gap’ Thesıs And Medıeval Islamıc Economıc Thought: Interlınk Between Greeks, Medıeval Islamıc Scholars And European Scholastıcs. Al-Maslahah, 13(1).
Roberts, J. (2015). Avrupa Tarihi. İstanbul,: İnkılap Kitabevi.
Schumpeter, J. A. (2006). History of Economic Analysis. New York: Oxford University Press.
Skousen, M. (2005). İktisadi Düşünce Tarihi, Modem İktisadın İnşası. Ankara: Adres Yayınları.
Tabakoğlu, A. (2010). Bir İlim Olarak İslâm İktisadı. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi-İSlam İkitsadı Özel sayısı(16).
Taş, A. (2010). Muhammed b. Hasan eş-Şeybani. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 39).
Taş, A. (2010). Şeybânî, Muhammed b. Hasan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 39, s. 38-42). içinde Ankara: TDV Yayınları.
Uyanık, M. Z. (2010). İslam Hukukunda İhtikâr. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi-İslam İktisadı Özel Sayısı(16).
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Uluslararası Sosyoloji ve Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 